Zîngkarah hnatlâng turin ka sâwm a, a men rei avângin a lo la tho lo; ka haw lama ka koh leh pawhin a lo la tho chuang lo cheu. Tukthuan ei khamah hna kal turin ka sâwm chho va, a lo la peih fel chiah lo. Zanriah ei khamah inkhâwm turin ka ko chho leh a, hna thawh tur a hawn hnem avângin min zui hman leh ta chuang lo. Hei hi ka kawmchhak tlangval khawsak dân a ni.
Khatia Siamtuin thil tul nia a hriat zawng zawng a siam zawh khân a en a, tha a ti hle a; mahse, ngun lehzualin a’n thlîr a, hmaih lianpui a nei tih a inhre chhuak a, a thil siam tharte enkawla vengtu tur a la siam lo tih a inhre chhuak ta. Tichuan, tum em em pawh ni vak lovin (?), keinin Golden Jubilee kan lawm theihna bul chu a lo intan a, kan pi leh pute chu a lo siam ta. Tichuan, tunah khân han ngaihtuah teh, duh taka a siamten kan thungrulh dân ve thung hi...
Leilunga lang lo
I tukverah i dâk chhuak a, leilung hi mawi riauva hriat châng i nei ve thin em? |hal thlifimin kawmthlanga innawt ri tâwt tâwt khawpa rua a chhem âwn dial dial kara a hnah a chhem rîk seng seng thâwm te, thla êng kûk hnuaia lunglên hnawt tiau lo tâwk chiaha chhem hlawm inzui kal del del, a chânga thla êng hliah leh zauh zauh thin te, vabak thirchher thâwm te leh thenawm nau tap thâwm chen chuan, lunglên a kal tluan lai chuan ngaihnawm leh hlimawm a nih châng a awm thin, i ti ve em?
Mahse, he’ng zawng zawng hi han thlir kân chhin teh. He leilungah hian kan la hmuh rêng rêng loh, lang lo tura thuhruk kumkhua ni si lo, kan hmuh phâk leilung maia lang si lo hi a tam asin.
Leilung siam tirh ata an kiu hun la pelh miah lo, rêngchal leh nipui therengte kiu hun tur hi hrilhtu hi a awm chiang mai. Rul khabe hnuaia rem taka an ri hriatna beng dahtu ni bawk hian rem hi a ruat kimin a rel kim a sin. Cell khat chauh nei, paramecium kan tih maite ringawt pawh hi ngaihtuah teh, an pun chak dân chu maw, rapthlâk tak a ni. January 1-a piang hi April thla a ral meuh chuan khawvel hi awhkhat vek thei khawpa tam an ni hman ang an ti; mahse, duangtu remhre chungchuang chuan hmuh tham loh aia tê pawh hi a enkawl tho va, darkar sarih bâk a damtîr lo, hun thuhnuaiah, remruatna fel tak nen a lo enkawl tho mai a, nang leh kei hi kan buai loh phah tih i hria em?
Tulip pangpar mai mai pawh ni khata inches khat ngawta thantîr thei Pathian hian leilungah hian kan hriat phâk loh, a thuhnuaia daha a enkawl si hi a lo va tam êm!! Lungsam kan tih maite hi paitawih a harsat em avânga ransa dang zawng zawngte ei loh nachâng a hriattîr laiin vur ram sazuk (reindeer) tân chuan he’ng lungsama chemical awmte hi an dam khawchhuahna, vur ram vawt lutuk ata an taksa tihlumna ei tur a ni leh daih si.
Ha 47 zet a siamsak, thosi, Malaria min veitîr theitu mai mai pawh hi zir mite tân chuan zir tham a lo ni, min a seh apiang hian an let hnih zeta rit kan thisen an dâwt hnuah inthazo taka thlâwk chhuak leh thei a nihna pawh hi kan hriat thiam phâk loh chu a va ni chiang em!!
Nangmaha nung
Nangmah, changpât cheh chhum ang maia îtawm lohvah pawh khân thil tam tak nung a awm a sin. I taksa kha cell maktaduai hlir maktaduai, chutiang hlir chheh maktaduai aia tam mahin a siam a ni a. Cell pakhat hre chiang tur pawha a kuma kum tam beiha zir tham a awm laiin tu emaw chuan buai inti chuang rêng rêng lovin, a vai bâkah thil dang nen a la enkawl zel mai si.
I vun inches khat bial lekah pawh khân cell maktaduai 19 chuang, hmul 60 vel, thisen zâm feet 19 vel, thlan chhuahna dâwt 625 vel leh nâ, thak leh thîp leh thil dang ilo i hriat theihna (sensory cell) 19,000 vel lai a awm nia!! Chimpanzee nen hian inche khat bial theuh theuhvah chuan kan hmul neih zât pawh a inang vel an ti, zâwng thlah chu kan lo ni deuh a ni mai lo maw?
Heti zât piang tawh zîngah nangmah ang tumah an la awm miah lo pawh kha mak tih nachâng i hre ve zeuh tawh em? Designer thiam chungchuang kutchhuak ni lo ila, ‘ek-saman’ ai pawha inang hi kan kat nuk tawh ang. Tichuan, mi dang ni lo, nangmah ngeiah pawh khân lang lovah zir tham a la awm cheu mai.
I pumpui khân ni li dan vel zelah chhung lamah ‘lining’ a mamawh a, he leiah hian mihring kan tamzia hi ngaihtuah teh, kan zavai maia ni li dan vela langsar taka mi pawh ni lo, chhungrila mi daih min rawn thlâksak ziah tur chuan mi taima tak tân lo chuan tlin chi niin i ngai bîk kher lo tawp ang? Thisen zâm pakhat chat pawh thihpui tham a nih laiin mi tin hian km 60,000 aia thui mah thisen zâm kan nei vek: a vânduai zual thisen zâm a lo chat leh khauh thin hi chu âwm vêng vâwng tak a ni, mi pakhat thisen zâm ringawt pawh buaipui tham takmeuh a ni si!!
Tui thuka thil inthup
Tuipui hi zin nân leh sumdawn nân chauh mi chuan an lo hmang lo. Tuipuia khawsate atang hian ruahmanna siamtu tulzia hi a langchiang tih hi mi chuan hmân hmânah an lo hre tawh. Rannung ni si, kalsawn thei miah lo; mahse, tlânchhe thei âwm zâwk takte chawa ring tlatte an kat nuk a. A lian zâwkin a tê zâwk eia inring tawn them an nih laiin a tê ber pawhin ei tur a tlachham chuang miah lote hi thil mak tling nia kan hriat chiah loh pawhin kan ngaihtuah chhuah ve phâk loh enkawlna leh ruahmanna chu a awm a ni; tih tur dang ngah em avânga ngaihsak loh ngawt chi lah an ni der si lo.
A mak asin aw, sangha thenkhat chu a nu leh a pa an inpâwl zawha an nihna (sex) inthlâk ta daih te an awm a; thenkhat (deep-sea fish etc.) te lah hian an lo nei kawp reng leh bawk si. Khawvela blue whale lian ber, Balaenoptera musculus an tihte hi leilung leh tuipuia thilnung awm zawng zawng zînga lian ber nia ngaih an ni a, 110 feet zeta sei, sai 50 buk vela rit an nih laiin whale ve tho si, Indian Ocean-a awm tam tak, dwarf goby an tihte chu a puitling pawh 9 mm bâkin an \hang leh thei der si lo.
A tua te mah an têt avângin hlamchhiah theih an ni lo va, chaw leh mamawh dang an nei ve vek tho va, a tê tê hi enkawl zui an ngai zâwk bawk si.
Tun lai hri
Kan kawmchhak tlangval kha ka thianpa pakhat chuan, “Tun lai hriin a man ve a nih chu,” min tihsak. Tun lai hri chu eng nge ka hre ve chiah lo va, min hrilh hnuah, “Ka hman lo,” tih hi a ni tih ka hre ta.
“Mi hi kan hman tawh lo,” kan ti fo, a dik ang. Hmânah chuan chhunah chauh hna an thawk a, zân chu mipa tân lên leh nula tân inlêng kawm paha sekrek khawih hun a ni mai: a bâk tih tum viau mah se an nunphungah chutianga chh<n zân zawma hna thawh tur a awm lo, a theih chuang lo.
Tun laiah erawh chuan chhun zân zawma hnathawk hi kan kat ta sup mai. Mi thawh huna châwl a, mi chawlh hunah thawk daih te; mi thawh mawlh mawlh laia rilru lo sêng chiam a, an chawlh hnua an ngaihtuah chhuah a taka chantîr tuma bei ta chauhte pawh kan awm tawh. Hmâna zâna hman ngei ngei ang kha a awm theih tawh lo; chuvângin, mi thenkhatte hi chu tul tak, hman lo tak tak kan ni tawh a; chutianga mi tul takte khawsa zia chu thîkin, thenkhat chu kan hman lo ‘lui’ ta êm êm hlawm a ni.
Tunlai mila khawsak theih zel hi mi ang nihna a ni a, a tha, “Rome-a i awm chuan Rome mite angin,” te pawh an tih thin kha; mahse, tunlai nazawng hi mihringte tehna hmang ve ngai lotu tehna atangin a tling vek lo.
Tunlai hri hi kai ve ta se...
Kan sawi chin hi thil tam tak zînga tlem tê pawh a ni pha lo, thil hi a tam lutuk. Hetih mek lai, he’ng zawng zawng zawng siamtu leh enkawla ruahmanna fel tak neitu hian kan hri kai ang hi kaiin, “Ka hman lo,” tia chhuanlam dawrâwm siam nachâng hre ve ta hlauh mai se....
Kan tawngtaina chhâng lovin, “Vawiin chu Tuikual mawnga chukchu lubung khu, ka siam dân pângngai angin a lu a bun hnuah ni sarih lai la damtîr a ngai sia, enkawl ka ngai, min lo tibuai rih suh,” min ti ta mai se.....
“Nangni chu mahni inbuaipui theiin ka siam cheu va, zânin chauh chu vansanga ka thil dah zînga mi, in awmna arsi bâwrkhawm (galaxy) ni lo, in awmna galaxy a\anga insawn hla mek zelho khi thutchilh ve deuh ka duh, chuti a nih lohva a ngaia an awm reng chuan in duhtâwk chiah lum leh vâwt in dawng thei dâwn si lo, in phun leh luih luih âwm bawk si,” tiin lu min han thin khum ta mai se...
A nih loh leh, “Tuipuia thûka ka thilnung dah, maktaduai 25 zette hi in tuichhe paihin a tihlum zo takngial dâwn, an dam khawchhuahna turin ruahmanna thar ka ngaihtuah a ngai, a enkawl tura ka dah nangni hian in buaipui peih mang si lo,” min ti ta thut mai se....
Ni e, he leilunga luahtu mihring zawng zawng leh lo luah tawhtute zawng zawng pawhin kan enkawl theih loh, sen loh leh thiam loh, kan thuhnuaia kan dah theih loh leh phâk loh tam tak hi enkawla an nihphunga awm tura ruahmanna siamtu hian min hman lohsan ve ta thut se....., khua hi kan hawi ngam meuh ang emaw, i ngaihtuah ngai em?
Darkar khat êm pawh venpui tura Biak In pawh thleng hman lo intite, rawngbâwlna chanvo sâng tak chelh chunga ni khata a thuchâng khat pawh chhiar lova ni hmang liam thinte hian kan mangan leh mamawh kan neih chânga vau titiha kan han be leh ngawt pawh hi zak tur kan ni dâwn lo’m ni?
Thilnung chu chi hrang hrang maktaduai 50 vel zel zînga chi khat, chutah pawh a tlem pâwl, uihum lekin heti khawpa tul Pathian hi duh duha kan biak phâka a inphah hniam chunga kan han hman lohsan te, a rawngbâwl hman lo kan han ti talhte hi chu, “Kan lo hman lo êm a lo ni!!”
March 4, 2011 (Thawhtanni)
11:49 PM
Khatia Siamtuin thil tul nia a hriat zawng zawng a siam zawh khân a en a, tha a ti hle a; mahse, ngun lehzualin a’n thlîr a, hmaih lianpui a nei tih a inhre chhuak a, a thil siam tharte enkawla vengtu tur a la siam lo tih a inhre chhuak ta. Tichuan, tum em em pawh ni vak lovin (?), keinin Golden Jubilee kan lawm theihna bul chu a lo intan a, kan pi leh pute chu a lo siam ta. Tichuan, tunah khân han ngaihtuah teh, duh taka a siamten kan thungrulh dân ve thung hi...
Leilunga lang lo
I tukverah i dâk chhuak a, leilung hi mawi riauva hriat châng i nei ve thin em? |hal thlifimin kawmthlanga innawt ri tâwt tâwt khawpa rua a chhem âwn dial dial kara a hnah a chhem rîk seng seng thâwm te, thla êng kûk hnuaia lunglên hnawt tiau lo tâwk chiaha chhem hlawm inzui kal del del, a chânga thla êng hliah leh zauh zauh thin te, vabak thirchher thâwm te leh thenawm nau tap thâwm chen chuan, lunglên a kal tluan lai chuan ngaihnawm leh hlimawm a nih châng a awm thin, i ti ve em?
Mahse, he’ng zawng zawng hi han thlir kân chhin teh. He leilungah hian kan la hmuh rêng rêng loh, lang lo tura thuhruk kumkhua ni si lo, kan hmuh phâk leilung maia lang si lo hi a tam asin.
Leilung siam tirh ata an kiu hun la pelh miah lo, rêngchal leh nipui therengte kiu hun tur hi hrilhtu hi a awm chiang mai. Rul khabe hnuaia rem taka an ri hriatna beng dahtu ni bawk hian rem hi a ruat kimin a rel kim a sin. Cell khat chauh nei, paramecium kan tih maite ringawt pawh hi ngaihtuah teh, an pun chak dân chu maw, rapthlâk tak a ni. January 1-a piang hi April thla a ral meuh chuan khawvel hi awhkhat vek thei khawpa tam an ni hman ang an ti; mahse, duangtu remhre chungchuang chuan hmuh tham loh aia tê pawh hi a enkawl tho va, darkar sarih bâk a damtîr lo, hun thuhnuaiah, remruatna fel tak nen a lo enkawl tho mai a, nang leh kei hi kan buai loh phah tih i hria em?
Tulip pangpar mai mai pawh ni khata inches khat ngawta thantîr thei Pathian hian leilungah hian kan hriat phâk loh, a thuhnuaia daha a enkawl si hi a lo va tam êm!! Lungsam kan tih maite hi paitawih a harsat em avânga ransa dang zawng zawngte ei loh nachâng a hriattîr laiin vur ram sazuk (reindeer) tân chuan he’ng lungsama chemical awmte hi an dam khawchhuahna, vur ram vawt lutuk ata an taksa tihlumna ei tur a ni leh daih si.
Ha 47 zet a siamsak, thosi, Malaria min veitîr theitu mai mai pawh hi zir mite tân chuan zir tham a lo ni, min a seh apiang hian an let hnih zeta rit kan thisen an dâwt hnuah inthazo taka thlâwk chhuak leh thei a nihna pawh hi kan hriat thiam phâk loh chu a va ni chiang em!!
Nangmaha nung
Nangmah, changpât cheh chhum ang maia îtawm lohvah pawh khân thil tam tak nung a awm a sin. I taksa kha cell maktaduai hlir maktaduai, chutiang hlir chheh maktaduai aia tam mahin a siam a ni a. Cell pakhat hre chiang tur pawha a kuma kum tam beiha zir tham a awm laiin tu emaw chuan buai inti chuang rêng rêng lovin, a vai bâkah thil dang nen a la enkawl zel mai si.
I vun inches khat bial lekah pawh khân cell maktaduai 19 chuang, hmul 60 vel, thisen zâm feet 19 vel, thlan chhuahna dâwt 625 vel leh nâ, thak leh thîp leh thil dang ilo i hriat theihna (sensory cell) 19,000 vel lai a awm nia!! Chimpanzee nen hian inche khat bial theuh theuhvah chuan kan hmul neih zât pawh a inang vel an ti, zâwng thlah chu kan lo ni deuh a ni mai lo maw?
Heti zât piang tawh zîngah nangmah ang tumah an la awm miah lo pawh kha mak tih nachâng i hre ve zeuh tawh em? Designer thiam chungchuang kutchhuak ni lo ila, ‘ek-saman’ ai pawha inang hi kan kat nuk tawh ang. Tichuan, mi dang ni lo, nangmah ngeiah pawh khân lang lovah zir tham a la awm cheu mai.
I pumpui khân ni li dan vel zelah chhung lamah ‘lining’ a mamawh a, he leiah hian mihring kan tamzia hi ngaihtuah teh, kan zavai maia ni li dan vela langsar taka mi pawh ni lo, chhungrila mi daih min rawn thlâksak ziah tur chuan mi taima tak tân lo chuan tlin chi niin i ngai bîk kher lo tawp ang? Thisen zâm pakhat chat pawh thihpui tham a nih laiin mi tin hian km 60,000 aia thui mah thisen zâm kan nei vek: a vânduai zual thisen zâm a lo chat leh khauh thin hi chu âwm vêng vâwng tak a ni, mi pakhat thisen zâm ringawt pawh buaipui tham takmeuh a ni si!!
Tui thuka thil inthup
Tuipui hi zin nân leh sumdawn nân chauh mi chuan an lo hmang lo. Tuipuia khawsate atang hian ruahmanna siamtu tulzia hi a langchiang tih hi mi chuan hmân hmânah an lo hre tawh. Rannung ni si, kalsawn thei miah lo; mahse, tlânchhe thei âwm zâwk takte chawa ring tlatte an kat nuk a. A lian zâwkin a tê zâwk eia inring tawn them an nih laiin a tê ber pawhin ei tur a tlachham chuang miah lote hi thil mak tling nia kan hriat chiah loh pawhin kan ngaihtuah chhuah ve phâk loh enkawlna leh ruahmanna chu a awm a ni; tih tur dang ngah em avânga ngaihsak loh ngawt chi lah an ni der si lo.
A mak asin aw, sangha thenkhat chu a nu leh a pa an inpâwl zawha an nihna (sex) inthlâk ta daih te an awm a; thenkhat (deep-sea fish etc.) te lah hian an lo nei kawp reng leh bawk si. Khawvela blue whale lian ber, Balaenoptera musculus an tihte hi leilung leh tuipuia thilnung awm zawng zawng zînga lian ber nia ngaih an ni a, 110 feet zeta sei, sai 50 buk vela rit an nih laiin whale ve tho si, Indian Ocean-a awm tam tak, dwarf goby an tihte chu a puitling pawh 9 mm bâkin an \hang leh thei der si lo.
A tua te mah an têt avângin hlamchhiah theih an ni lo va, chaw leh mamawh dang an nei ve vek tho va, a tê tê hi enkawl zui an ngai zâwk bawk si.
Tun lai hri
Kan kawmchhak tlangval kha ka thianpa pakhat chuan, “Tun lai hriin a man ve a nih chu,” min tihsak. Tun lai hri chu eng nge ka hre ve chiah lo va, min hrilh hnuah, “Ka hman lo,” tih hi a ni tih ka hre ta.
“Mi hi kan hman tawh lo,” kan ti fo, a dik ang. Hmânah chuan chhunah chauh hna an thawk a, zân chu mipa tân lên leh nula tân inlêng kawm paha sekrek khawih hun a ni mai: a bâk tih tum viau mah se an nunphungah chutianga chh<n zân zawma hna thawh tur a awm lo, a theih chuang lo.
Tun laiah erawh chuan chhun zân zawma hnathawk hi kan kat ta sup mai. Mi thawh huna châwl a, mi chawlh hunah thawk daih te; mi thawh mawlh mawlh laia rilru lo sêng chiam a, an chawlh hnua an ngaihtuah chhuah a taka chantîr tuma bei ta chauhte pawh kan awm tawh. Hmâna zâna hman ngei ngei ang kha a awm theih tawh lo; chuvângin, mi thenkhatte hi chu tul tak, hman lo tak tak kan ni tawh a; chutianga mi tul takte khawsa zia chu thîkin, thenkhat chu kan hman lo ‘lui’ ta êm êm hlawm a ni.
Tunlai mila khawsak theih zel hi mi ang nihna a ni a, a tha, “Rome-a i awm chuan Rome mite angin,” te pawh an tih thin kha; mahse, tunlai nazawng hi mihringte tehna hmang ve ngai lotu tehna atangin a tling vek lo.
Tunlai hri hi kai ve ta se...
Kan sawi chin hi thil tam tak zînga tlem tê pawh a ni pha lo, thil hi a tam lutuk. Hetih mek lai, he’ng zawng zawng zawng siamtu leh enkawla ruahmanna fel tak neitu hian kan hri kai ang hi kaiin, “Ka hman lo,” tia chhuanlam dawrâwm siam nachâng hre ve ta hlauh mai se....
Kan tawngtaina chhâng lovin, “Vawiin chu Tuikual mawnga chukchu lubung khu, ka siam dân pângngai angin a lu a bun hnuah ni sarih lai la damtîr a ngai sia, enkawl ka ngai, min lo tibuai rih suh,” min ti ta mai se.....
“Nangni chu mahni inbuaipui theiin ka siam cheu va, zânin chauh chu vansanga ka thil dah zînga mi, in awmna arsi bâwrkhawm (galaxy) ni lo, in awmna galaxy a\anga insawn hla mek zelho khi thutchilh ve deuh ka duh, chuti a nih lohva a ngaia an awm reng chuan in duhtâwk chiah lum leh vâwt in dawng thei dâwn si lo, in phun leh luih luih âwm bawk si,” tiin lu min han thin khum ta mai se...
A nih loh leh, “Tuipuia thûka ka thilnung dah, maktaduai 25 zette hi in tuichhe paihin a tihlum zo takngial dâwn, an dam khawchhuahna turin ruahmanna thar ka ngaihtuah a ngai, a enkawl tura ka dah nangni hian in buaipui peih mang si lo,” min ti ta thut mai se....
Ni e, he leilunga luahtu mihring zawng zawng leh lo luah tawhtute zawng zawng pawhin kan enkawl theih loh, sen loh leh thiam loh, kan thuhnuaia kan dah theih loh leh phâk loh tam tak hi enkawla an nihphunga awm tura ruahmanna siamtu hian min hman lohsan ve ta thut se....., khua hi kan hawi ngam meuh ang emaw, i ngaihtuah ngai em?
Darkar khat êm pawh venpui tura Biak In pawh thleng hman lo intite, rawngbâwlna chanvo sâng tak chelh chunga ni khata a thuchâng khat pawh chhiar lova ni hmang liam thinte hian kan mangan leh mamawh kan neih chânga vau titiha kan han be leh ngawt pawh hi zak tur kan ni dâwn lo’m ni?
Thilnung chu chi hrang hrang maktaduai 50 vel zel zînga chi khat, chutah pawh a tlem pâwl, uihum lekin heti khawpa tul Pathian hi duh duha kan biak phâka a inphah hniam chunga kan han hman lohsan te, a rawngbâwl hman lo kan han ti talhte hi chu, “Kan lo hman lo êm a lo ni!!”
March 4, 2011 (Thawhtanni)
11:49 PM
No comments:
Post a Comment